data publikacji: 2 października 2020
tekst: Dawid Góras
Powyższa praca to kolejne (piąte) dzieło Waldemara Świerzego w naszej kolekcji (zob. też inne opisy plakatów tego artysty: Warszawska Jesień 67, Warszawska Jesień 69, Król Roger, Filozofia po góralsku).
Plakat stanowił zapowiedź wystawienia opery skomponowanej przez Witolda Rudzińskiego w 1962 roku. Źródłem literackim na podstawie którego Bogdan Ostromęcki stworzył do niej libretto była Odprawa posłów greckich1. Ta renesansowa tragedia, napisana przez Jana Kochanowskiego na przełomie lat 60. i 70. XVI wieku, traktowana jest – z powodu uznania jej za pierwszy polski nowożytny dramat – za jeden z najważniejszych tekstów kultury naszego kraju. Dzieło Świerzego anonsowało premierę opery w Teatrze Wielkim w Warszawie w 1972 roku.
Głowa kobiety ukazana na plakacie przywodzi na myśl klasyczny grecki profil. Jeśli zastanowić się uważniej, forma z plakatu przypomina kształtem i zarysem fryzury neoklasycystyczną Wenus Zwycięską dłuta Antonio Canovy [1957–1822]. Rzeźba ta, uznana za arcydzieło neoklasycyzmu, została wykonana jako podobizna Pauliny Bonaparte, siostry Napoleona (lewy profil rzeźby można zobaczyć tutaj). Znana z ekscesów na tle erotycznym młoda arystokratka zgodziła się pozować nago włoskiemu rzeźbiarzowi, co przysporzyło dziełu dodatkowej, kontrowersyjnej sławy. Kobieta w trzyma w ręce jabłko niezgody, które Parys w Iliadzie miał wręczyć najpiękniejszej spośród trzech bogiń. Obietnice zarówno Minerwy, jak i Junony nie mogły się równać w oczach Parysa z tym, co w zamian za jabłko miała do zaoferowania Wenus. Bogini miłości zapewniła go, że weźmie on za żonę najpiękniejszą śmiertelniczkę na świecie, czyli Helenę. Młody książę zamiast bogactwa i mądrości, wybrał piękno, co miało stać się zarzewiem ogromnego konfliktu między Trojanami a Grekami. Warto również wspomnieć, że w samej Odprawie posłów greckich Aleksander (Parys), argumentując za nieodsyłaniem Heleny do Sparty, powołuje się na to, że sama Wenus obiecała mu ją za żonę.
Wizerunek kobiety wygląda, jakby został wycięty z pejzażu przedstawiającego linię horyzontu oddzielającą morze od nieba. Ukazanie na plakacie morza może odnosić się do faktu, że to właśnie ono odgradzało mieszkańców Troi od gniewu Menelaosa. Drogą morską przypłynęli do miasta Priama zarówno Helena z Parysem, posłowie greccy oraz, jak wiadomo z Iliady, wojska pod dowództwem Agamemnona. Wizerunek Wenus na obrazie Świerzego jest w kolorze różowym, co przywodzi skojarzenia dotyczące miłości, namiętności lub zauroczenia, które, są zarówno specjalnością bogini, jak i niewątpliwie kierowały Heleną przy podjęciu decyzji o opuszczeniu Sparty wraz z Parysem. Róż w dolnych partiach plakatu przechodzi w plamy czerwieni przypominające krew, co jest subtelną zapowiedzią tego, co nastąpi po odrzuceniu propozycji posłów z Grecji.
Wartym odnotowania jest fakt, że Świerzy po ośmiu latach (1980) ponownie podjął się stworzenia plakatu zapowiadającego wystawienie Odprawy posłów greckich. Tym razem premiera miała miejsce w Teatrze im. Jana Kochanowskiego w Opolu2. Możliwe, że to właśnie lokalizacja, a raczej fakt, że jej patronem jest Kochanowski, skłonił Świerzego do sportretowania na swoim plakacie właśnie jego. Autor źródła literackiego został namalowany w todze, która nadaje jego wizerunkowi stylizacji antycznej. Przedstawienie Kochanowskiego jako starożytnego Greka ma potrójne znaczenie. Po pierwsze, tutułowa odprawa posłów greckich ma miejsce w starożytnej Grecji podczas wydarzeń opisanych przez Homera w Iliadzie. Po drugie, dramat Kochanowskiego od strony formalnej zawiera wiele cech tragedii antycznej takich jak: obecność chóru, podział na epejsodiony i stasimony, zachowanie zasady trzech jedności, zasady decorum oraz zasady jedności estetyki. Po trzecie, sam Kochanowski, jak na twórcę renesansowego przystało, był zafascynowany antykiem. Jego fascynacja objawiała się nie tylko na płaszczyźnie dramatu, ale również w jego fraszkach, trenach, działalności translatorskiej oraz w filozofii, jaką wyznawał.
1 Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich, Wydawnictwo Greg, Kraków 2020.
2 Plakat zob. tutaj http://plakatpolski.pl/odprawa-poslow-greckich-waldemar-swierzy.